Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w Polsce

Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi

Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi to zespół działań i procesów związanych z produkcją, obrotem, zużyciem i zarządzaniem opakowaniami oraz powstającymi z nich odpadami. Obejmuje ona następujące etapy:

1. Projektowanie i produkcja opakowań - etap obejmuje projektowanie opakowań tak, aby spełniały one wymagania funkcjonalne, ochronne i marketingowe, a jednocześnie generowały jak najmniejszą ilość odpadów i były łatwe do recyklingu. Produkcja opakowań obejmuje również wybór odpowiednich materiałów i technologii, które umożliwiają minimalizację zużycia surowców i energii.


2. Dystrybucja i wprowadzanie na rynek - etap obejmuje transport i dystrybucję opakowań i opakowanych towarów do punktów sprzedaży, hurtowni i odbiorców końcowych. Wprowadzanie na rynek obejmuje również rejestrację producentów i wprowadzających na rynek w systemie odzysku opakowań.


3. Zużycie i segregacja opakowań - etap obejmuje używanie opakowań przez odbiorców końcowych i segregację zużytych opakowań w celu ich oddania do odzysku i recyklingu. Segregacja odbywa się w oparciu o oznakowanie opakowań i zasady określone w przepisach prawa opakowaniowego.


4. Zbiórka i przetwarzanie odpadów opakowaniowych - etap obejmuje zbiórkę odpadów opakowaniowych od odbiorców końcowych, segregację, przetwarzanie i recykling. Odpady opakowaniowe mogą być poddawane różnym procesom przetwarzania, takim jak kompostowanie, spalanie, recykling materiałowy lub energetyczny.


5. Składowanie odpadów opakowaniowych - etap obejmuje składowanie odpadów opakowaniowych, które nie nadają się do recyklingu lub innego przetwarzania. Składowanie odbywa się na wysypiskach odpadów, w sposób zgodny z przepisami prawa odpadów i z zachowaniem odpowiednich zabezpieczeń ochrony środowiska.

Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi jest ważnym elementem polityki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Jej celem jest minimalizacja ilości odpadów opakowaniowych i promowanie ich odzysku, recyklingu i ponownego wykorzystania, w celu zmniejszenia zużycia surowców naturalnych, ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych szkodliwych substancji, oraz poprawy jakości środowiska.

Czym jest prawo opakowaniowe?

Prawo opakowaniowe to zbiór przepisów i regulacji prawnych, które dotyczą wprowadzania opakowań na rynek oraz opakowań zużytych, a także ich obrotu, zasad zarządzania nimi i odzysku. Głównym celem tych regulacji jest ochrona środowiska naturalnego poprzez minimalizację ilości odpadów opakowaniowych i promowanie ich odzysku, recyklingu i ponownego wykorzystania.

Do podmiotów obowiązanych prawem opakowaniowym w Polsce należą:

1. Producent opakowań - osoba fizyczna lub prawna, która wytwarza lub importuje opakowania lub opakowane towary na terytorium Polski.


2. Wprowadzający na rynek - osoba fizyczna lub prawna, która jako pierwsza wprowadza opakowane towary na terytorium Polski w celu sprzedaży, dystrybucji lub użycia.


3. Użytkownik końcowy - osoba fizyczna lub prawna, która nabywa towary opakowane w celu ich zużycia lub konsumpcji.


4. Odbiorca odpadów opakowaniowych - osoba fizyczna lub prawna, która zajmuje się zbieraniem, segregacją, przetwarzaniem, recyklingiem i składowaniem odpadów opakowaniowych.

Obowiązki podmiotów obowiązanych prawem opakowaniowym

Producent opakowań i wprowadzający na rynek mają szereg obowiązków wynikających z prawa opakowaniowego, m.in.:

1. Rejestracja w systemie odzysku opakowań - producenci i wprowadzający na rynek są zobowiązani do rejestracji w systemie odzysku opakowań (np. w BDO), który organizuje i nadzoruje proces zbierania, segregacji, przetwarzania i recyklingu odpadów opakowaniowych.


2. Spełnianie celów odzysku i recyklingu - producenci i wprowadzający na rynek są zobowiązani do spełniania określonych celów odzysku i recyklingu opakowań, ustalanych corocznie przez ministra właściwego do spraw środowiska.


3. Opłaty za wprowadzenie opakowań na rynek - producenci i wprowadzający na rynek są zobowiązani do uiszczenia opłat za wprowadzenie opakowań na rynek, które są przeznaczane na finansowanie działań związanych z odzyskiem i recyklingiem opakowań.


4. Oznakowanie opakowań - producenci i wprowadzający na rynek są zobowiązani do oznakowania opakowań w sposób umożliwiający ich identyfikację i segregację w celu odzysku i recyklingu.

Istnieją też dodatkowe obowiązki wpływające na producentów opakowań i podmioty wprowadzające opakowania do obrotu. Warto wspomnieć między innymi o bezpieczeństwie żywnościowym. Opakowania muszą spełniać określone standardy bezpieczeństwa żywnościowego, aby chronić konsumentów przed zatruciem pokarmowym i innymi zagrożeniami zdrowotnymi. Materiały opakowaniowe powinny być odpowiednio testowane i zatwierdzone do kontaktu z żywnością.

Również użytkownik końcowy jest zobowiązany do segregacji i oddawania odpadów opakowaniowych do zbioru, w celu ich odzysku i recyklingu.

Natomiast odbiorca odpadów opakowaniowych jest zobowiązany do spełniania wymagań wynikających z prawa odpadów, w szczególności do zapewnienia odpowiedniego zarządzania odpadami opakowaniowymi i ich przetwarzania w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska (gospodarka odpadowa).

Cele prawa opakowaniowego

Głównym celem prawa opakowaniowego w Polsce jest ochrona środowiska naturalnego poprzez minimalizację ilości odpadów opakowaniowych i promowanie ich odzysku, recyklingu i ponownego wykorzystania. Realizacja tych celów przyczynia się do:

1. Zmniejszenia zużycia surowców naturalnych i energii potrzebnej do produkcji nowych opakowań.
2. Ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych szkodliwych substancji powstających podczas produkcji, przetwarzania i składowania odpadów opakowaniowych.
3. Poprawy jakości środowiska, w szczególności powietrza, wody i gleby.
4. Promowania zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym (Circular Economy).

Akty prawne regulujące rynek opakowań i odzysku

UE, jak i poszczególne kraje członkowskie, przyjęły i wdrożyły cały szereg przepisów wpływających na działanie rynku opakowań i obrotu odpadami opakowaniowymi. Warto je poznać, tak jak najważniejsze pojęcia funkcjonujące w tym obszarze, takie jak Gospodarka o Obiegu Zamkniętym.

Gospodarka o Obiegu Zamkniętym

Gospodarka o obiegu zamkniętym (ang. Circular Economy) to koncept gospodarki, który zakłada, że surowce i produkty powinny być wykorzystywane w sposób maksymalnie efektywny i jak najdłużej, a odpady powinny być minimalizowane i traktowane jako zasób. Celem gospodarki o obiegu zamkniętym jest zmniejszenie zużycia surowców naturalnych, zmniejszenie ilości odpadów i emisji szkodliwych substancji, a także zwiększenie efektywności gospodarczej i konkurencyjności przedsiębiorstw.

Koncept gospodarki o obiegu zamkniętym ma znaczący wpływ na rynek opakowań. W ramach gospodarki o obiegu zamkniętym opakowania powinny być projektowane i produkowane w sposób, który umożliwia ich wielokrotne używanie, łatwy recykling lub kompostowanie. Oznacza to, że producenci opakowań muszą przejść od modelu biznesowego opartego na produkcji i sprzedaży nowych opakowań do modelu opartego na usługach, takich jak np. systemy wypożyczania i zwrotu opakowań.

W ramach gospodarki o obiegu zamkniętym opakowania powinny być również produkowane z materiałów odzyskanych z odpadów, co zmniejsza zużycie surowców naturalnych i zwiększa efektywność gospodarczą. Ponadto, w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym należy zapewnić, aby opakowania były zbierane i recyklowane w sposób efektywny, co wymaga rozwoju infrastruktury zbiórki i recyklingu.

Koncept gospodarki o obiegu zamkniętym wpływa również na sposób myślenia konsumentów i ich zachowania. Konsumenci coraz częściej zdają sobie sprawę z wpływu swoich wyborów na środowisko i preferują produkty i opakowania, które są ekologiczne i produkowane w sposób zrównoważony. To z kolei zmusza producentów do wprowadzania zmian w swoich produktach i modelach biznesowych.

Dyrektywa SUP

Dyrektywa SUP (Single-Use Plastics) to dyrektywa Unii Europejskiej dotycząca ograniczenia użycia jednorazowych produktów plastikowych i ich wpływu na środowisko. Dyrektywa (UE) 2019/904 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie redukcji wpływu niektórych produktów plastikowych na środowisko, czyli w skrócie Dyrektywa SUP ma na celu zmniejszenie ilości odpadów plastikowych w środowisku, szczególnie w morzach i oceanach.

Dyrektywa SUP nakłada szereg obowiązków na państwa członkowskie UE, w tym:

1. Zakaz wprowadzania na rynek wybranych produktów plastikowych jednorazowego użytku - dotyczy to m.in. słomek, patyków do mieszania napojów, talerzy, naczyń i sztućców plastikowych, a także produktów wykonanych z oxo-degradacyjnego plastiku.


2. Ograniczenie użycia produktów plastikowych jednorazowego użytku, dla których istnieją alternatywy - dotyczy to m.in. pucharów, pojemników na żywność i opakowań do jednorazowego użytku. Państwa członkowskie mają obowiązek ustanowienia celów redukcyjnych i wprowadzenia odpowiednich środków, takich jak opłaty lub systemy zbiórki i recyklingu.


3. Zbiórka i recykling odpadów z produktów plastikowych jednorazowego użytku - państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia, aby co najmniej 77% butelek plastikowych jednorazowego użytku było zbieranych i recyklowanych do 2025 roku, a co najmniej 90% do 2029 roku.


4. Oznakowanie produktów plastikowych jednorazowego użytku - państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzenia odpowiednich oznakowań na produktach plastikowych jednorazowego użytku, informujących o ich wpływie na środowisko i sposobach ich odzysku.


5. Edukacja społeczeństwa - państwa członkowskie mają obowiązek prowadzenia kampanii edukacyjnych i informacyjnych, mających na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat wpływu produktów plastikowych jednorazowego użytku na środowisko i sposobów ich ograniczania.

Dyrektywa SUP nakłada również obowiązki na producentów produktów plastikowych jednorazowego użytku, w tym obowiązek finansowania kosztów zbiórki i recyklingu odpadów z tych produktów, a także obowiązek opracowywania i wprowadzania rozwiązań zmierzających do zmniejszenia ich wpływu na środowisko.

W Polsce obowiązki wynikające z Dyrektywy SUP zostały zaimplementowane poprzez zmiany w ustawie o odpadach i ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Państwa członkowskie mają obowiązek zaimplementowania przepisów Dyrektywy SUP do lipca 2021 roku.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (PPWR)

Rozporządzenie (UE) 2018/852 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych to jeden z najważniejszych aktów prawnych, który ustanawia ramy prawne dla gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w krajach członkowskich UE. Aktualnie trwają prace nad aktualizacją tych przepisów, a planowane zmiany zostały przedstawione w projekcie z dnia 30 listopada 2022 r. przez Komisję Europejską. Proponowane zmiany mają na celu dalsze zwiększenie recyklingu i ponownego używania opakowań, a także zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych i ich wpływu na środowisko.

Główne zmiany obejmują:

1. Wzmocnienie celów dotyczących recyklingu i ponownego używania opakowań - Komisja Europejska proponuje zwiększenie celów dotyczących recyklingu i ponownego używania opakowań dla różnych grup materiałów, w tym plastiku, szkła, papieru, metali i drewna.


2. Wprowadzenie celów dotyczących redukcji zużycia opakowań - Komisja Europejska proponuje wprowadzenie celów dotyczących redukcji zużycia opakowań, w szczególności dla produktów jednorazowego użytku, takich jak słomki, patyki do mieszania napojów, talerze i sztućce.


3. Wzmocnienie wymagań dotyczących projektowania opakowań - Komisja Europejska proponuje wzmocnienie wymagań dotyczących projektowania opakowań, w celu ułatwienia ich recyklingu i ponownego używania, a także zmniejszenia ilości odpadów.


4. Wprowadzenie systemu kaucyjnego dla butelek i puszek - Komisja Europejska proponuje wprowadzenie systemu kaucyjnego dla butelek i puszek, w celu zachęcenia konsumentów do zwracania opakowań i zwiększenia ich recyklingu.

Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi

Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. z 2022 r. poz. 1066.) wraz z Ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw stanowi jeden z najważniejszych aktów prawnych regulujących rynek opakowań w Polsce. Ustawa jest polskim aktem prawnym, który implementuje Rozporządzenie PPWR i reguluje kwestie związane z produkcją, obrotem, zużyciem oraz utylizacją opakowań i odpadów opakowaniowych. Głównym celem ustawy jest promowanie zrównoważonego podejścia do gospodarki opakowaniami poprzez ograniczanie ilości wytworzonych odpadów, promowanie recyklingu i ponownego wykorzystania materiałów oraz minimalizację negatywnego wpływu na środowisko.

Najważniejsze zapisy tej ustawy obejmują:

1. Obowiązki producentów i importerów opakowań: Ustawa nakłada na producentów oraz importerów opakowań odpowiedzialność za ograniczanie ilości wytworzonych odpadów poprzez stosowanie zasad zrównoważonego projektowania opakowań, a także za organizację systemów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.

2. System gospodarki odpadami opakowaniowymi: Ustawa wprowadza mechanizmy mające na celu zbieranie, segregowanie i przetwarzanie odpadów opakowaniowych, w tym systemy kaucyjne, punkty selektywnej zbiórki odpadów oraz obowiązek utworzenia organizacji odzysku. Od stycznia 2025 r. planowane jest wprowadzenie systemu kaucyjnego dla opakowań, który obejmie butelki plastikowe, szklane i metalowe o pojemności od 0,1 do 3 litrów. System kaucyjny polega na pobieraniu dodatkowej opłaty przy zakupie opakowania, którą można odzyskać po zwróceniu opakowania do punktu zbiorczego. Celem systemu kaucyjnego jest zwiększenie skuteczności zbiórki i recyklingu opakowań, a także zmniejszenie ilości śmieci w środowisku.

3. Cele recyklingu i ponownego wykorzystania: Ustawa określa cele dotyczące poziomów recyklingu i odzysku surowców z odpadów opakowaniowych, dążąc do zwiększenia efektywności wykorzystania materiałów i ograniczenia ilości odpadów składowanych na wysypiskach.

4. Kary i sankcje: Ustawa przewiduje sankcje finansowe dla podmiotów, które nie spełniają określonych wymogów dotyczących gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

5. Edukacja i informacja: Ustawa zakłada również prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych, które mają na celu podnoszenie świadomości społecznej na temat konieczności odpowiedzialnego postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

Wprowadzenie tej ustawy ma na celu doprowadzenie do poprawy stanu środowiska poprzez zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych, zwiększenie efektywności ich recyklingu oraz promowanie zrównoważonych praktyk gospodarowania odpadami.

Podsumowanie

Prawo opakowaniowe w Polsce stanowi ramy prawne dla działań zmierzających do ochrony środowiska naturalnego poprzez zarządzanie odpadami opakowaniowymi. Regulacje obowiązujące producentów, wprowadzających na rynek, użytkowników końcowych i odbiorców odpadów opakowaniowych mają na celu minimalizację ilości odpadów, promowanie odzysku i recyklingu, oraz zachęcanie do stosowania zasad zrównoważonego rozwoju i gospodarki kołowej. Spełnianie obowiązków wynikających z prawa opakowaniowego jest niezbędne dla osiągnięcia celów ekologicznych i zrównoważonego rozwoju gospodarczego.